سرطان ارثی

در مقایسه با یاخته طبیعی که از نظم و هماهنگی و رشد متناسب برخوردار است , رشد یاخته های سرطانی سریع و ناموزن است  و از قوانین طبیعی رشد پیروی نمی کند . هسته ی یاخته های سرطانی نیز غیر طبیعی بوده و حجم آن ها نسبت به سلول های طبیعی بیشتر است .

هنگامی که رشد و نمو یاخته , بی رویه و خارج از قوانین طبیعی رشد صورت گیرد , یاخته حالت تهاجمی پیدا کرده و بافت های مجاور را تخریب و در بافت های دوردست کانون های جدید ایجاد می کند .

معدودی از انواع سرطان رابطه ی نزدیک با وراثت فرد دارند . در بیشتر سرطان های وراثتی , انچه به ارث می رسد خود بیماری نیست ؛ بلکه , استعداد ابتلای به سرطان خاصی است , ان هم در صورتی که عامل محیطی باعث ان شود . برای مثال اشخاصی که پوستشان کاملا سفید است ، بیشتر از کسانی که پوست تیره دارند دچار سرطان پوست می شوند . امّا فراوان بودن موارد سرطان پوست در این گونه اشخاص  به این دلیل نیست که ژن هایی خاص برای سرطان پوست به ارث می برند ، بلکه در کسانی که کاملاً پوست سفید دارند ، رنگریزه هایی که سلول های پوست را از تابش های سرطان زای خورشید محفوظ می دارند کم است .

ژن های سرطان زا

ژنهایی که سبب پیدایش سرطان می شوند ژن های سرطانزا نام دارند .

این ژن ها در پی مطالعات تجربی در باره ی نقش تومور زایی ویروس های ‍RNA « دارای هسته ی مرکزی ما کرومولکولی  ریبونوکلئیک اسید » کشف شده است . ویروس هایRNA مولد تومورهایی در پرندگان

 « مانند سارکوم روس » و لوسمی در موش و تومورهای دیگر در جوندگان هستند و  نقش سرطان زایی ان ها از مدتها پیش شناخته شده است . انواعی از ویروس های DNA « دارای هسته ی ماکرومولکولی دئوکسی ریبونوکلئیک اسید » نیز در پیدایش برخی از سرطان ها دخالت داشته و می توان تومورهای

 سرطانی زیادی را در حیوانات به ان ها نسبت داد . لنفوم بورکیت در انسان یکی از تومور های سرطانی است که ویروسی بودن ان مورد دقیق قرار گرفته است .

ژن های سرطان زا که در ژنوم انسان قرار دارند همان ژن های اولیه هستند که پس از ورود به درون ‍DNA یاخته تغییر شکل داده اند .

 این ژن ها دستور ساخت نوعی پروتئین را صادر می کنند که یاختۀ طبیعی را به یاختۀ سرطانی تبدیل می کند.مطالعاتی که درباره ی ارثی بودن تومورها انجام شده است به نقش عامل دیگری

در ایجاد سرطان تأکید دارد .

بر اساس این مطالعات در صورتی که با از دست رفتن بخشی از ملکول‍DNA اطلاعات ژنتیک تغییر کند  کار ژنهای مهارگر ، یعنی ژنهایی که از سرطانزایی جلوگیری می کنند ، مختل شده و سرطان به وجود می اید .

مطالعات نشان می دهد که ژن های مهارگر یا ضد ژنهای سرطانزا انسان را در برابر سرطان حفاظت

 می کند .

برای مثال در سلولهای رتینوبلاستوم ( تومور نادر ولی خطرناک چشمی در دورة کودکی )،که ژنتیکی بودن آن مشخص شده خصوصیّت حذف بازوی بلند کروموزوم 13 جلب توجه می کند .

پژوهشهایی که درباره ی پیوستگی ژن ها انجام شده نشان می دهند که حذف در یکی از کروموزوم های 13 رخ می دهد . امّا هنگامی که در اثر جهش سوماتیک حذف مشابهی در کروموزوم دیگر 13 روی دهد سرطان بروز می کند . بنابراین ژن موجود در روی بازوی بلند کروموزوم 13 نقش ضد سرطانی دارد. نقش ناهنجاریهای کروموزومی در پیدایش سرطان از مدّتها پیش مورد بررسی دانشمندان بوده است نول و هنگرفورد ، در سال 1960 میلادی با استفاده از کشت خون محیطی و اضافه کردن فیتوهما گلوتینین وضعیّت غیر عادی کروموزومی در  بیماران مبتلا به لوسمی میلوئید مزمن را تشریح کرد .کروموزوم غیر عادی کروموزوم فیلادلیفا ( به نام شهری که در آن کشف شد ) نام گرفت . در حدود نیمی از بازو ی بلند این کروموزوم ،که آن را کروموزوم 21 می دانستند ،حذف شده بود و مطالعات متعدد  نشان داد که در اثر مواردلوسمی میلوئید مزمن کروموزوم فیلادلفیا مشاهده    می شود. 

در لوسمی حاد نیز معمولاً  ناهنجاری کروموزومی وجود دارد ، به طوری که می توان گفت در بیش از نیمی از لوسمی های حاد حالتهای غیر عادی کروموزومی مشاهده می شود . خطر بروز لوسمی حاد در بیماران مبتلا به تریزومی 21 حدود بیست برابر بیش از افراد سالم است . 

مطالعة سیتوژنتیک تومورهای سفت نیز نشان می دهد که ناهنجاری های کروموزومی در تومورها مشاهده می شود . ناهنجاریها هم شامل تغییرات ساختمانی کروموزومی و هم شامل اختلال در تعداد کروموزوم ها می باشد. با تغییر در تعداد کروموزوم ها حالت پزود و دیپلوئید یا هیپردپیلوئید (کمتر از 60 کروموزوم ) پیش می اید. باید توجه داشت که که بیشتر تومورهای بدخیم یک یا دو گروه یک یا دو دستةهیپردپیلوئید یا نزدیک به تتراپیلوئید تقسیم می شوند . در حالت اوّل تعداد آن در حدود 49 تا 54 بوده و مقدار DNA  هر هسته حدود 30 درصد بیش از اندازه ی طبیعی است . 

امّا در حالت دوّم که تعداد آن در حدود 80 تا 100 ، است مقدارDNA  هسته به دو برابر و بیشتر از اندازه ی طبیعی نیز می رسد .سلول های متاستاتیک نیز خصوصیّات نزدیک به حالت تریپلوئید یا تتراپلوئید دارند . در تومورهای سفت ناهنجاریهای کروموزومی در کروموزوم های 1 ، 3 ، 6 ، 8 و 14 شایع تر بوده و ناهنجاری کروموزوم های  5 ، 7 ، 13 ، 17 و 22 نیز شیوع کمتری دارد . با رشد تومور و پیشرفت آن تریزومی و ناهنجاریهای دیگر به وجود می اید .  تغییرات ساختمانی کروموزوم ها که در تومورهای سفت مشاهده شده شامل حذف ، جابجایی و کروموزوم حلقوی بوده که با شناختن آن ها فهرستی از ناهنجاری های مؤثر در پیدایش سرطان تهیّه شده است . با بررسی پروتئینی که به وسیله ی ژنهای تومورزا ساخته می شوند می توان  با به کار گرفتن نوعی پروتئین دستگاه ایمنی بدن را بر علیه سرطان تحریک کرد و برخی از تومورهای سرطانی را نابود ساخت . یکی از این پروتئینها انترفرون است که حدود 50 سال پیش توسط ایساک (اسحاق) ، پژوهشگر مؤسسة ملی تحقیقات پزشکی لندن ، کشف شد . انترفرون (یعنی واسطه یا میانجی ) پروتئین ویژه ای است که در مقاومت طبیعی بدن در برابر بیماریهای ویروسی نقش مهمی دارد .به عبارت دیگر انترفرون با جلوگیری از رشد و تکثیر ویروس ، خاصیت ضد ویروسی نشان می دهد .امّا اینک معلوم شده است نقش مهم دیگر انترفرون تحریک دستگاه ایمنی بدن برای متوقف کردن رشد تومورهای سرطانی می باشد . هنگامی که گویچه های سفید تک یاخته ای و درشت خوارها به نقاطی که ویروس تکثیر پیدا می کند ، مهاجرت کنند انترفرون ، که مانع رشد و نمو ویروس می شود، تولید می گردد. با پیدایش لنفوسیتهای T وB که یاخته های دفاعی بدن هستند و پس از انجام یک سری اعمال ویژه ، از فعالیّت همانند ساز ی ویروس جلوگیری می شود . به عبارت دیگر گروهی از لنفوسیتهایT  یک ماده  پروتئینی به نام    انترلوکین -2 ترشح می کند . این ماده پروتئینی شبه هورمون ، عامل رشد لنفوسیتهایT است . در واقع انترلوکین-2 موجب رشد و تکثیر سلولهای ایمنی بدن می شود . با استفاده از این خاصیت می توان انترلوکین-2  را برای نابود کردن تومورهای سرطانی به کار برد .دانشمندان به این  نتیجه رسیده اند که می توان به وسیله ی  لنفوکین ، یعنی پروتئین مخصوصی که در لنفوسیتهای T ساخته شده و از آن ها ترشح می شود ، یاخته های ایمنی کشنده را بر علیه سرطان تحریک کرد .

 انترلوکین-2   یکی از لنفوکین هاست که با اثر تحریکی خود بر روی برخی از یاخته ها ، سبب ساخته شدن انترفرون می شود . از سه نوع انترفرون (آلفا،بتا و گاما ) ، انترفرون گاما علاوه بر نقش ضد ویروسی خود ، اثر ضد توموری خاصی نشان می دهد که از این اثر آن برای نابود کردن یاخته های سرطانی استفاده می شود .

تا مدت ها پیش ، تهیه انترفرون انسانی بسیار مشکل و پرخرج بود و از این رو نیز کاربرد آن نیز بسیار محدود بود . امّا با پیشرفت شیوه های مهندسی ژنتیک ، تهیّه آن آسان تر شده است و امید می رود با استفاده از آن مسیر پیشرفت بسیاری از تومورهای سرطانی معکوس شده و با سرطان مقابله شود.   

منابع :

ژنتیک و بیماریهای ارثی

مؤلف : دکتر علی نوری

چاپ دوّم : اسفند ماه 1369

دانش زیست شناسی

مؤلفان : پل وایس ، ریچارد کوف

مترجمان : حمیده علمی غروی ، حسین دانش فر

چاپ اوّل : 1367

چاپ دهم : 1387